Een hek om het dorp Eerbeek

2015-08-20T12:58:52

Om Eerbeek, het dorp dat bekend staat om zijn papierindustrie waar ik opgroeide, stond lang geleden een hek. Dit is te zien op de kaart van cartograaf Van Geelkercken uit 1642 die onder is opgenomen. Bij de dorpsgrens is op iedere weg namelijk een hek afgebeeld. Centraal staat Huis Te Eerbeek, een jachtslot gelegen aan de Eerbeekse beek, waar de Van Bronckhorsten zetelden. Hun landbezit bedraagt volgens de landmeter 400 morgen. Een morgen is één hectare groot en kon in een goede morgen worden geploegd. Het dorp was dus in zijn geheel eigendom van één familie uit de plaats Bronkhorst bij Brummen. De eerste bewoners zijn de graaf van Stirum met de gebruikers Roskam, Doesburg en Otten. Op deze kaart ziet men ook 'onze' boerderij op het Lamsbok die toen gepacht werd. Het dorp heeft drie watermolens of 'fabrieken': Boshoffsmeul, Seemsmeul en Saetmeul. Het zijn al wel papiermolens (i.e. papierfabrieken), maar er is nog niemand die dit, kan of mag zien. Eerstvolgende plaats is Loenen, waar men dan kasteel Ter Horst ontwaart (nu bij Alexander Russelman), met een, papiermolen, op het terrein, gelegen aan de Loenense beek. Vandaag de dag vormt Eerbeek de grootste Veluwse papierproducent.

Huis Te Eerbeek in 1662

Het hek op de dorpsgrens; rechts onze boerderij

Edelhuis Bronckhorst tot Eerbeek ligt in 1665 aan de Oude IJssel

Locatie Horsterdijk-spoorlijn-Lombokweg; boven ons huis

Ons 'huis' te Eerbeek in 1979 "De Hoogte" Lombokweg 17

Frederik Heinsius bij het Hoge Huys in Bronkhorst in 1995

Op een zwart-wit schilderij

De Heugte op een aquarel van de auteur (F.N.H.)

Het uitzicht op rotonde met zonnewijzer, vijver en moestuin (F.N.H.)

Graan oogsten met een combine in de zomer van 1971

17de eeuw (impr.)

18de eeuw

19de eeuw

ca. 1640

ca. 1840

ca. 1900

20ste eeuw

Fré in de sneeuw tussen de akker en voorwei in 1973

De jonge koe in de voorwei in de lente van 1971

Fré leert paardrijden

Een inspectievlucht van de Heugte in 1986 (F.N.H.)

Het land van de Heugte bij de spoorlijn in het najaar (F.N.H.)

Loonbedrijf Jurrius uit Loenen op een goede morgen (F.N.H.)

Frederik Heinsius op Evening Star in Laag Soeren

Naastligger Gradus Gruben doet de koeien (F.N.H.)

Graan, schapen, fruitbomen en later de golfbaan (F.N.H.)

Willems' woning op Lombokweg 1 is ontworpen naar de Heugte

De Heugte is nu een parkvilla op Lombokweg 17

De oude oprijlaan voor Lombokweg 15 is opgeheven

De boeren zitkamer is nu helemaal wit

De hedendaagse rietveld villa vanaf de openbare weg

De helikoptervlucht van de auteur over de huizen te Eerbeek ca. 1982 (F.N.H.)

Algemeen Handelsblad 1959

Dagblad Trouw 1959

De geploegde akker op de Heugte (F.N.H.)

Het Vrije Volk 1959

De Friese Koerier 1959

Huis te Eerbeek met het hek in 1917 door Jan Mankes

Huis Te Eerbeek rond 1900 in de tijd van prof. Weber en Jan Mankes

Huis Te Eerbeek in 1719 bewoond door de erfgenaam de heer van Lamsweerde. Het jachtslot oogt kleiner vanwege de verwoestingen in de periode van twisten tussen de Van Heeckerens en Van Bronckhorsten.

Van Bronckhorst

Brummen heeft de bramentak

In de Republiek der Verenigde Nederlanden verblijft Cornelis de Witt gedurende de Tweede Engelse Oorlog op de beslissende momenten meermaals op Huis Te Eerbeek om ons land uit de greep van Engeland, Frankrijk en Duitsland te houden. Het jachtslot was bij De Witt zeer geliefd, om te rusten en te werken.

Apeldoornsche Courant 1910

Winter in Eerbeek in 1917 geschilderd door Jan Mankes

De watermolen kan nog altijd in werking zijn

De watermolen in gebruik als papiermolen

Onze beek tussen Loenen en Eerbeek bij het oude toegangshek

Het land in 1868

Bouwland in Eerbeek in 1917 geschilderd door Jan Mankes

Schets één voor Bouwland door Jan Mankes

Schets twee voor Bouwland door Jan Mankes

Brief aan Rijksherbarium Leiden inzake Nederlandse flora de Heugte 1983

Artikel in Golfers Magazine over Golfclub De Heugte 1993/'94

De Heugte in de greep van een nieuwe eigenaar; de Leenman:

Artikel in NRC over executieverkoop Golfbaan De Heugte door Rabobank Eemnes 2002

Artikel in de Volkskrant over Rabobank Eemnes 2002

Legenda: Cort extract uijt een grooter Caerte so A° 1642 door mij onderst. gemaeckt waer in preterpropter, wort aengewesen de situatie van Eertbeeck, sijnde van A. tot B. breet 1200 pas ofte ongeveer 600 roeden, en van C. tot D. 1100 pas ofte bijna 550 roeden, de rest is na den oogenschijn ende sonder mate gedaen, doch alles onvervanglijck sijnde ongeveer, wat binnen de graven begrepen is 400 morgen, gedaen den 1 marti A° 1662 Get. I:vanGeelkercken. ’t Arnhemse gat ’t Huijs te Eertbeeck Arnhemse wech Boshoffsmeul Colden Hove Den Eertbeecker Enck (over de Beeck) Den Hongercamp Den Hoogen Wech van Arnhem na Zutphen Den nieuwen kerckwech Den ouden kerckwech Dirck Otten Doesborch Gr. (Graaf) van Stirum (van Stierum) Harderwijck Het Eertbeeckse Broeck Int Spijck Mistwech Na Halle Na Zutphen Ratingensgalt Roskam Saetmeul Seemsmeul Silven onder Loonen Stuvenborch. Latere namen: Aleide van Lamsweerde, Herman Schotpoort, Goze Verbeek, Jan Jurrius, Dirk van Hoorne, etc.

Copie

Bijlagen:

Kaartje met de situatie van de Heugte op nr. 26 in 1811

De grond-eigenaren in Eerbeek met het pachtregister in 1811

Aleida Richarda van Lamsweerde c.s. is de eigenaresse van Hall, Eerbeek, etc., etc., etc.

Goze Verbeek woont in herberg de Zelneefse Hut en is 'slechts' eigenaar van dit huis op nr. 23, al het land is eigendom van Aleide van Lamsweerde met haar hele familie

De kinderen van Jan Jurrius en Dirk Jansz van Hoorne zijn samen de eigenaren van De Heugte, het huis op nr. 26, het land is weer eigendom van de hele familie Van Lamsweerde

Het kanaal ligt door de pachtgrond heen

Om Eerbeek, het dorp waar ik als kind opgroeide, stond lang geleden dus een hek. Het hek is niet meer te zien, maar bestaat in de praktijk nog wel. Je hebt Eerbeek, en dan heb je, de concurrenten. Niemand mocht zien, wat de watermolens produceerden.

De historie

Korte kenschets Huis te Eerbeek. Landgoed met hoog loofhout, houtwallen, graslanden, beek, vijvers en een in de 19de eeuw verbouwd huis van middeleeuwse oorsprong. Het beeksysteem van de Eerbeekse Beek is een van de grootste en indrukwekkendste droogdalen op de Veluwe. Droogdalen ontstonden in de laatste ijstijd in de stuwwallen. Doordat de ondergrond permanent bevroren was kon smeltwater niet de bodem indringen en moest oppervlakkig afstromen. Daarbij nam het materiaal mee naar beneden. Aan de voet van het droogdalsysteem werd dit in een grote waaier afgezet. Hierop ligt nu het dorp Eerbeek. Dat hier een waaier van materiaal ligt die hoger ligt dan de omgeving is goed te zien aan het Apeldoorns Kanaal. Dit loopt grotendeels onderlangs de Oost-Veluwse stuwwal, maar bij Eerbeek maakt het een brede bocht om de puinwaaier. In dit droogdalsysteem ontspringt de Eerbeekse Beek. Doordat het afwateringsgebied zo groot is (35 vierkante km) voert de beek veel water. In vroeger tijden kon dit zuivere water goed gebruikt worden. Er hebben langs de beek een groot aantal watermolens gestaan. Bij Huis te Eerbeek is dit water waarschijnlijk voor bevloeiing gebruikt, als bemesting en tegen ongedierte in de bodem. De naam Eerbeek duikt in de 11de eeuw voor het eerst in geschriften op. Door doorlatendheid van de puinwaaier is het hier iets droger dan de nattere omgeving. Daarom vestigde men zich hier. Het landgoed Eerbeek was gesitueerd op de grens van de Eerbeekse Enk, een hoger gelegen bouwlandcomplex, en het Eerbeekse broek, een vochtig gebied met hooilanden en heiden. Bij het landgoed hoorden oorspronkelijk ook een korenmolen en een oliemolen, die aangedreven werden door sprengenbeken. De oliemolen, even buiten het terrein, is gerestaureerd, de korenmolen bestaat niet meer. Op het landgoed zijn nog diverse verdeelwerken aanwezig die het water naar de molens, gracht, vijvers of mogelijke vloeiweides moesten leiden. In 1895 kocht Prof. Max Weber het landgoed. Diens weduwe, mevrouw Dr. A.A. Weber-van Bosse, legateerde het huis en het bijbehorende landgoed in 1942. Eerbeek, vroeger ook Eerdbeek of Erdbeek genoemd, was in de 14de eeuw in het bezit van de heren van Bronkhorst. Waarschijnlijk zijn zij de stichters van het huis. Na 1579 vererfde Eerbeek aan de graven van Limburg en Bronkhorst, later Van Limburg Stirum, die het in 1658 verkochten. Van de 14de-eeuwse havezate was aan het begin van de 19de eeuw niet meer over dan de noordelijke, onderkelderde vleugel. Deze liet mevrouw Berns-Heinsius verbouwen tot het huidige, gepleisterde huis in neo-classicistische trant. In het derde kwart van de 19de eeuw vonden nog enige wijzigingen aan het huis plaats.

Auteur: Fré Heinsius

Zie ook:
1.Terugblik
2. Fietsen
3. Bungalow
4. Drone film VSM
5. Van Gelder

Eerbeek is a settlement in the municipality of Brummen in the province of Gelderland in the Netherlands. First mentioned in 1046 as Erbeke and since the 17th century known for its (paper)mills, this 1642 map states the whole town is owned in one family.

P.s. zie ook: Ds. W.I. Doude van Troostwijk (1983). Eerbeek: Honderdvijfentwintig jaar kerkdorp.

Some other visits: